مقاله بهبود زنجیره تامین با ردیابی فرکانس رادیویی

یکی از اهداف مهم در مدیریت زنجیره تأمین، شناسایی و ردیابی کالا از زمان تولید تا مصرف است. به عبارتی این فرایند می‌تواند به وسیله بارکد و یا سایر وسایل شناسایی، صورت پذیرد. یکی از این ابزارها، ردیابی فرکانس رادیویی (RFID=RADIO FREQUENCY IDENTIFICATION) است. با استفاده از این فناوری، کارایی مدیریت زنجیره تأمین را می‌توان بهبود داد. این مقاله به تشریح برخی از چالشهای موجود در مدیریت زنجیره تأمین و بهبود آن به کمک فناوری ردیابی فرکانس رادیویی می‌پردازد. مشخص است که اساس دستورالعمل، شناسایی و ارزیابی یکپارچه ردیابی فرکانس رادیویی در زنجیره تأمین و تأثیر آن در عملکرد تجارت است.

مقدمه
تجارت در دنیای امروز، با رقابت شدید، نوع نیاز مشتریان، تعهدات و ... تشریح می‌شود. در نتیجه تجارت، نیازمند اداره کردن با کارایی و قابلیت اعتماد بالا است. ارائة خدمات جهانی در بنگاه اقتصادی، در وضعیتی که کارایی می‌تواند مبنای رقابت با سایر رقیبان در دنیا باشد، حائز اهمیت می‌باشد.
پس در دنیای کنونی، مشتری در موقعیتی قراردارد که می‌تواند به آسانی محصولی را که بهترین کیفیت و قیمت مناسبی دارد، انتخاب کند. در نتیجه بنگاه اقتصادی (سازمان) باید تولید و تحویل مطمئن با بیشترین اثربخشی، برای درخواست مشتریان داشته باشد و در عین حال هم نباید سهم بازار را از دست بدهد.
رقابت در این شرایط تمام جنبه‌های مدیریت در ارائه خدمات نوین را تحت تأثیر قرار می‌دهد. با این وجود یکی از بیشترین جنبه‌های بحرانی در تجارت امروز، مدیریت زنجیره تأمین است.

مدیریت زنجیره تأمین
تصویر عمومی متشکل از اجتماع تولیدکنندگان، انتقال دهندگان، توزیع کنندگان، روابط آنها، خدمات و به طور کلی جریانهای مختلف فیزیکی، مالی و اطلاعاتی بین عناصر، از تهیه کنندگان منابع اولیه تا مشتری، شبکه‌ای است به نام زنجیره تأمین و مدیریت این زنجیره که وظیفه شناسایی ویژگیهای این شبکه را برای انتخاب رویکرد مناسب دارد، مدیریت زنجیره تأمین ‌نامیده می‌شود.
یک زنجیرة تأمین از تمامی طرفهای درگیر، به طور مستقیم یا غیر مستقیم، در برطرف کردن درخواست مشتری تشکیل شده است. زنجیره تامین تنها از سازنده و تأمین کنندگان تشکیل نشده است، بلکه حمل و نقل کننده‌ها، انبارها، خرده فروشان و حتی مشتریان را در بر می گیرد. [Chopra & Mendel, 2007]
مدیریت زنجیرة تأمین مجموعه‌ای از رهیافت‌هایی که برای یکپارچه سازی کارایی تأمین کنندگان، سازندگان، انبارها و فروشگاههاست؛ به طوری که کالا به مقدار مناسب، به مکان مناسب و در زمان مناسب توزیع شود تا هزینه‌های کل سیستم کمینه شود. [levi & kaminsky, 2000]
به طور کلی مدیریت زنجیره تأمین به عنوان برنامه‌ریزی و نظارت بر روی مواد، اطلاعات و حسابهای مالی که در یک فرایند تأمین، تولید، عمده فروشی خرده فروشی و سرانجام مشتری حرکت می‌کنند، تعریف می‌شود.

فناوری ردیابی فرکانس رادیویی
اگرچه محدودة این مقاله، به ما این اجازه را نمی‌دهد تا به جزئیات کامل RFID بپردازیم، اما برای درک کلی این فناوری برای پی‌بردن به امکانات RFID در مدیریت زنجیره تامین به تشریح آن می‌پردازیم.
فین کن زلر اینچنین تعریف می‌کند : RFID در زمینه مدیریت زنجیره تأمین به عنوان فناوری برای شناسایی کالاهاست؛ نظیر بارکد محصولات. [Finkenzeller, 2002]
RFID فناوری است که از امواج رادیویی برای شناسایی خودکار اشیای فیزیکی استفاده می‌کند و این فناوری از اجزای زیر تشکیل شده است :

-1 برچسب (Tag)، که بر روی محصول یا کالا الصاق می شود.2- جستجوگر که شامل آنتن و گیرنده الکترونیک است (برای دریافت اطلاعات برچسبها) و3- کنترل کننده (که می‌تواند یک PC یا ایستگاه پردازشگر اطلاعات دریافت شده باشد [Hunt & Puglia, 2007]. یک برچسب RFID به طور کلی ترکیبی از قطعه نیمه‌هادی و آنتن است. این برچسبها بر دونوع اند: برچسبهای بدون منبع تغذیه که برچسب غیر فعال خوانده می‌شوند و محدودة بازخوانی (شناسایی) آنها بین 10 سانتی‌متر تا 3 متر است و برچسبهای با منبع تغذیه که فعال نامیده می‌شوند و محدودة بازخوانی (شناسایی) آنها بیش از 10 متر است.
این برچسبها می‌تواند برروی فرکانس پایین که همان باندهای KHZ و MHZ یا بر روی فرکانس بالا که همان باندهای MHZ و GHZ هستند عمل کنند. برچسبهایی که بر روی باند فرکانس کوتاه عمل می‌کنند، دارای اندازة بزرگتری بوده و نرخ انتقال اطلاعاتشان نیز آهسته‌تر است. [Hunt & Puglia, 2007]
این برچسبها، قدرتی برای جستجوگرها محسوب می‌شوند. از آنجایی که جستجوگرها احتیاج به خط دید (جهت دید) ندارند، می‌توان آنها را در محیط‌هایی نصب (مستقر) کرد که بتوانند این برچسبها را بخوانند؛ به عنوان مثال در محدودة داخل یک فروشگاه می‌توان در سقف فروشگاه نصب کرد. جستجوگرها علائم برچسبها را دریافت و بعد از شناسایی اولیه، اطلاعات را از طریق پورت سریال و یا شبکه و یا سیستم بی سیم به یک نرم افزار انتقال می‌دهند.
در نهایت کنترل کننده‌ها، اطلاعات رسیده به وسیله جستجوگرها را پردازش می‌کنند. نوع کنترل کننده‌ها وابسته به پیچیدگی سیستم RFID است که چه مقدار اطلاعات را کنترل و پردازش ‌کنند. کنترل کننده‌ها که وظیفه ذخیره‌سازی، پردازش و تحلیل اطلاعات را به عهده دارند می‌توانند به اندازة یک ابررایانه باشند. [Heuer, 2002]

کاربردهای مختلف RFID
RFID یک فناوری قابل انعطاف است که براحتی برای انجام عملیات خودکار، تطبیق می یابد و نسبت به دیگر روشهای انتقال اطلاعات از مزیتهای ویژه ای برخوردار است. در جدول شماره (1) انواع کاربردهای آن بیان می‌شود.

مزایای RFID
این فناوری در مدیریت زنجیره تأمین باعث بهبود موارد زیر می‌شود:
_ حذف خطاهای انسانی؛
_ افزایش سرعت و کارایی و بهره‌وری؛
_ افزایش دسترسی به اطلاعات و مکان‌یابی دقیق؛
_ انتقال سریع اطلاعات.

اهمیت ردیابی و شناسایی محصولات در زنجیره تأمین
سیستم برنامه‌ریزی منابع سازمان (ERP) و مدیریت زنجیره تأمین قادر به شناسایی دقیق و صحیح موجودیها در داخل تأمین کنندگان یا مشتریان زنجیره تأمین نیستند. فقدان نظارت (ردگیری) کالاها می‌تواند باعث اضافه موجودی کالای در انبار و افزایش هزینه‌های (انبارداری، اجارة انبار، خواب سرمایه، ...) یک سازمان ‌شود. همچنین فقدان نظارت و ردیابی، سبب کمبود موجودی کالا در خط تولید می شود که این امر می‌تواند در تأمین خدمات نیازمندیهای مشتریان تأثیر منفی بگذارد.
در نهایت فقدان ردیابی اقلام و روشهای غلط ردیابی و مدیریت نامناسب موجودی باعث افزونگی موجودی کالا در زنجیره تأمین و افزایش هزینه‌های حمل و نقل و سایر هزینه‌های سازمان می‌شود.

چالشهای موجود در زنجیره تامین
همانطور که پیشتر بیان شد، مبحث ردیابی و شناسایی کالاها و محصولات در زنجیره تامین بسیار حائز اهمیت است، ولی در این خصوص چالشهایی وجود دارد که هر کدام از آنها باعث بروز مشکل می‌شود. این مشکلات به صورت زنجیروار منجر به بروز سایر مشکلات می‌شود و در نهایت مدیریت زنجیره تامین را دچار نقص می کند. در شکل شماره (2) چند چالش موجود در زنجیره تامین نشان داده شده است که هر یک چالشی بزرگ در این زنجیره محسوب می شوند.
یکی از بهترین راه‌حلهای حل مشکلات عمده نقص مدیریت زنجیره تأمین، تقاضا برای ردگیری کامل و مناسب اقلام است. نوآوریها در فناوری اطلاعات می‌تواند سازمان را در ردگیری و شناسایی صحیح، کمک کند. یکی از جدیدترین فناوریهایی که برای بهبود زنجیره تأمین ارائه شده، فناوری RFID است.
با پذیرش ردیابی دارایی فیزیکی (موجودی اقلام) و اطلاعات مهم ازسوی سازمانها در هر لحظه، فناوری RFID این امکان را می‌دهد که اطلاعات را به صورت یکپارچه درون زنجیره تأمین تهیه و تکمیل کرد. حال این سوال مطرح می شود که دامنه اجرا چقدر باید باشد ؟
_ راه‌حلهای محدود که شامل تعداد زیاد ردگیری و ردیابی، یادآوری مدیریت، حمل و نقل بهتر، تحویل‌گیری و غیره است. این موارد در فرایندهای داخلی سازمان برای کمک به افزایش کارایی عملیات داخلی، به کار می‌رود. بنابراین درون سازمانی هستند و داده‌ها برای این راه‌حل، معمولاً به آسانی دردسترس هستند.
_ راه‌حلهای نامحدود به افزایش کارایی همکاری با شرکای خارجی زنجیره تأمین کمک می‌دهد. داده‌ها به صورت راه‌حلهای حلقه‌ای در سرتاسر زنجیره تأمین حرکت می‌کنند.
_ فناوری RFID توانایی ساده‌سازی و مؤثر کردن فرایند زنجیره تأمین و صرفه‌جویی مالی و در نهایت حفظ مشتری (مصرف کننده) را دارد.

استفاده از فناوری RFID در مدیریت زنجیره تامین
با توجه به مزیتهای فناوری RFID ، می‌توان این نظر را مطرح کرد که به کمک آن می توان به بررسی کل اطلاعات عناصر زنجیره تأمین پرداخت. قطعاً حوزه‌های زیادی در زنجیره تأمین وجود دارد که می‌توان آنها را به وسیله این فناوری بهینه‌سازی کرد.
بزرگترین مزیت واقعی استفاده از ردیابی فرکانس رادیویی در زنجیره تأمین قابلیت نظارت(ردیابی) کامل در سرتاسر زنجیره تأمین می‌باشد، این مزیت در شکل شمارة (3) نشان داده شده است.
از شکل شماره(3) می‌توان دریافت که در یک زنجیره تأمین، از تأمین‌کنندگان اولیه (شامل تأمین‌کنندگان مواد اولیه، تأمین‌کنندگان بسته بندی ، حمل کنندگان و ...) ردیابی را می‌توان انجام داد و درنهایت این ردیابی به مشتریان، توزیع کنندگان، خرده فروشان، مصرف کنندگان و ... (اقلام قابل ردیابی : بسته کالا‌ها و محصولات شرکت، کالاهای فروش رفته، واحدهای مصرف کننده و ... باشند) ختم می‌شود.
حال با توجه به ردیابی کامل در کل زنجیره، از ابتدا تا انتهای چرخه می توان بیان کرد که استفاده از فناوری ردیابی فرکانس رادیویی در زنجیره تأمین می‌تواند به سوالات زیر پاسخ دهد :
_ کالاها - محصولات سفارش داده شده به تأمین کنندگان در کجا هستند ؟
_ قطعات یا کالاهای موجود در هر جعبه یا بسته، حاوی چه چیزهایی است ؟
_ بهترین روش نگهداری محصولات چیست و زمان استفاده آن در چرخة تکمیل محصول چه موقع است؟
_ طی ماههای اخیر موجود کالاهای سفارش شده و میزان تأمین آن توسط پیمانکاران چقدر بوده است ؟
_ در کجای چرخه تولید (مونتاژ) محصول، قطعه یا کالا، معیوب یا اسقاط می‌شود ؟
_ چه اجزایی از چرخه تولید، نیاز به حد بالا و پایین سفارش دارد ؟
_ کدام‌یک از مشتریان محصولات و تولیدات را برای مدت طولانی‌تری حفظ می‌کنند ؟
در محیط‌های تولیدی و مدیریت زنجیره تأمین استفاده از فناوری RFID مسائل زیر را حل می‌کند :
_ تعیین محل دقیق استقرار کالا در هریک از انبارها و یا در محل نگهداری تأمین کنندگان؛
_ کاهش وقفه‌های زمانی در حمل و نقل و تحول بموقع سفارش؛
_ حمل و نقل سریعتر و حذف حمل و نقلهای نادرست؛
_ کوتاهتر شدن زنجیره سفارش؛
_ کاهش هزینه‌های تولید؛
_ ارزیابی دقیق مراحل اجرا و تولید؛
_ افزایش بهره‌وری تولید؛
_ خدمات‌دهی مناسبتر به مشتری (مشتری مداری).

ملاحظات پیاده‌سازی
برای به کارگیری فناوری RFID قبل از پیاده‌سازی در سازمان، باید ملاحظاتی را در نظر گرفت که در ادامه مطلب آمده است :

الف) عوامل فناوری :
_ هزینه / فناوری : هزینه‌های پیاده سازی این فناوری با توجه به سخت‌افزار و نرم‌افزارهای مورد نیاز آن.
_ درک ارزش / سودمندی : انتظار سود از فناوری RFID که به نوعی در دو قسمت سرشکن شده‌است : 1ـ کاهش هزینه (کاهش هزینه نیروی انسانی، کاهش هزینه صورت اموال، فرایند اتوماسیون و...) 2ـ ارزش افزوده(افزایش درآمد، خشنودی مشتری و ...). با توجه به اینکه بعضی از این سودمندیها به صورت کیفی هستند و وجود فیزیکی ندارند، سازمانها درک درستی از ارزش و سودآوری حاصل شده ندارند.
_ پیچیدگی : بحث پیچیدگی فناوری که می‌تواند متأثر از پیچیدگی اجرای فناوری و یا خود فناوری باشد.

ب) عوامل سازمان :
_ حمایت مدیریت / توانایی : بررسیها نشان می‌دهد، میزان حمایت مدیریت از فناوری، به درجه موفقیت اجرای آن برمی‌گردد. ریشه‌یابی این مورد درون زنجیره تأمین به این معنی است که نگرش مدیران به صورت یک فرد مانع و یا به صورت یک فرد مشوق برای اجرای پروژه دسته‌بندی شود.
_ فرهنگ سازمانی : شامل فرهنگ کارکنان، فرهنگ مدیریت و فرهنگ مشتری است. در یک سازمان ممکن است تمایل کمتری برای تغییرات وجود داشته باشد، اگر فرهنگ و ساختارش باز یا دوستانه نباشد. بنابراین مدیریت سخت‌گیرانه و نبود روابط دوستانه میان همکاران، ممکن است مانع بزرگی برای پذیرش فناوری ‌باشد.
_ آمادگی سازمان : آمادگی سازمان مهمترین عامل برای پذیرش RFID است. سازمانی که نوآوری لجستیکی در آن دیده می‌شود، معمولاً تمایل زیادی برای پذیرش این فناوری دارد.
_ اندازة سازمان : معمولاً سازمانهای بزرگ با ظرفیت کاری بالا به دنبال فناوری‌های جدید و گسترش کار خود هستند.

ج) عوامل انسانی (کارکنان):
_ مقاومت در برابر تغییرات / نگرش: شاید بزرگترین مانع برای اجرای (پیاده‌سازی) فناوری جدید، کارکنان باشند که ترس از تغییرات دارند. یک بررسی نشان می‌دهد که ترس از تغییرات در محیط کاری (ناشی از فناوری جدید)، بالای 30 درصد است.
_ مهارت / آموزش : خصوصیات کارکنان یا همان مهارت یا تجربه کارکنان می‌باشد، عامل مهمی برای سازمان است، زیرا مهارت بالا به عنوان منبع فناوری اطلاعات یک شرکت یاد می‌شود و زیر ساختار تشکیل دهنده این مهارتها یعنی آموزش در پذیرش این فناوری تأثیر می‌گذارد.

د) عوامل محیط :
_ سیاست سازمان : اگر نگرش محیط داخلی سازمان به سوی افزایش ارزش (کارایی) و یا کیفیت خدمات باشد، این عوامل می‌تواند به طور غیر مستقیم به عنوان یک توانمندساز برای پذیرش این فناوری به کار رود. به این ترتیب این فناوری می تواند به وسیله کاهش هزینه‌ها یا با افزایش کیفیت، ارزش افزوده ایجاد کند. پس شرایط محیطی می‌تواند برروی پذیرش نقش مهمی داشته باشد.
_ زیر ساخت : سازمانها نیازمند توجه به زیر ساختهای موجود در پذیرش فناوری هستند. زیرساخت سخت نمی‌تواند به طور سریع با سایر سیستم‌ها هماهنگ شود و به نوعی مانع بزرگی در پذیرش می‌شود.

حذف خطاهای انسانی، افزایش سرعت و کارایی و بهره وری، افزایش دسترسی به اطلاعات و انتقال سریع آنها ازجمله مزایای بهره گیری از فناوری RFID هستند.

ه) عوامل شرایط تقاضا :
_ نیاز مشتری / خشنودی : مدیریت زنجیره تأمین نیازمند تلاش سازمانها برای تطبیق نیازهای زنجیره تأمین با نیاز مشتری است. فناوری سازمان بایستی عملکرد این فرایند را بپذیرد که چگونه بایستی با هدف خواسته‌های مشتری منطبق شود.
_ استانداردها : استانداردهای مختلفی از قبیل ISO / IEC, ANSI, EPC, … برای سخت‌افزار و نرم‌افزار و مدیریت داده‌ها وجود دارد.

و) عوامل شرکتهای‌ حامی و وابسته :
_ ساختار یکپارچه شرکتها : طبیعت به هم پیوسته زنجیره تأمین، معلوم است. ساختار حمایت شرکتها در زنجیره تأمین سازمانها، می‌تواند بر پذیرش این فناوری تأثیر بگذارد. دلیل استفاده از آن در زنجیره تأمین، اعتماد بر یکپارچگی اطلاعات پیوسته از تأمین کننده تا خرده فروش است. شدت مبادله اطلاعات داخل این شرکتها می‌تواند پذیرش این فناوری را ترغیب کند. به طور کلی، داشتن بانک اطلاعات قوی و تقاضای زنجیره تأمین، بزرگترین عامل بالقوه برای پذیرش RFID در سازمانها است.

نتیجه‌گیری
تواناییهای RFID می‌تواند زمانی سودمند باشد که همه شرکای بخشهای زنجیره تأمین برروی مجموعه اطلاعات و ارزیابی آن، توافق داشته باشند.
عمق نفوذ RFID به عنوان یک فناوری استاندارد برای شناسایی کالا در زنجیره تأمین، تاکنون قطعی نشده است.از این‌رو سه دلیل عمده‌ای که در محیط‌های مختلف برای پذیرش و نپذیرفتن RFID شناسایی شده‌اند عبارتند از :
دلیل اول : بعد مالی. برچسبهای RFID برای ضمیمه کردن برروی هر یک از کالا، پر هزینه و گران هستند.
دلیل دوم : بعد فنی، صنایع همچنان باتجربه خواندن اشتباه دست به گریبانند. (معتقدند که با جابه جایی برچسبهای RFID ، دچار سردرگمی می‌شوند). بنابراین زمان زیادی لازم است تا قابلیت اطمینان این برچسبها ثابت شود.
دلیل سوم : زمانی شرکای زنجیره تامین به این فناوری اعتماد می کنند که کارایی اطلاعاتی آن را مشاهده کرده باشد.

منابع:

[1]. Sunil Chopra and Peter Mendel, "Supply Chain Management: Strategy, Planning, and Operation", 3rd Ed.,Prentice-Hall Inc., 2007.
[2].Simchi-levi and Philip kaminsky,"Designing and Managing The Supply Chain",McGraw-Hill.2000.
[3]. Finkenzeller, K. RFID-Handbuch. Dritte aktualisierte und erweiterte Auflage,anser,München,2002.
[4]. Hunt, V.D., Puglia, A., Puglia, M. RFID-A Guide to Radio Frequency Identification,Wiley-Interscience, 2007.
[5]. Heuer, S. Wallfahrt zu Wal-Mart, brand eins Magazin, August 2002.
[6]. Nikam, M. & Satpute, S. (2004). RFID: Changing the face of supply chain management, (Working Paper,Welingkar nstitute of Management and Development Research).

برگرفته از مجله تدبیر شماره ۱۸۸