شابک

شابک (ISBN) مخفف عبارت شماره استاندارد بین‌المللی کتاب، شمارهٔ استاندارد شناسایی بین‌المللی است که به کتاب‌های منتشرشده منسوب می‌شود. این استاندارد در سال ۱۹۶۶ در کشور انگلیس توسط صنف کتابداران پایه گذاری شد.

این شناسه از سال ۱۹۶۰ تا پایان سال ۲۰۰۷ ده‌رقمی بوده است و از آغاز این سال برای افزایش دامنهٔ اختصاص شناسه، سیزده‌رقمی خواهد شد. شابک را در زبان‌هایی که از خط لاتین استفاده می‌کنند با سرواژهٔ ISBN نشان می‌دهند.

طرز تعیین شابک

هر ویراست از یک کتاب دارای شماره شابک خاص خود می‌باشد و این شماره دارای ۱۰ تا ۱۳ رقم است و دارای پنج بخش است:

1. اگر شماره ۱۳ رقمی باشد دارای یک عدد ۹۷۸ یا ۹۷۹ می‌باشد.
2. هر زبان یا کشور دارای شماره خاص خود است.

برای مثال کد کشور انگلیس صفر یا یک، فرانسه دو، آلمان سه و برای ایران ۹۶۴ می‌‌باشد. اگر شابکی این کد را نداشته باشد در جهان رسمی شناخته نمی‌شود. این کد برای کشورها حداکثر پنج رقم خواهد بود.

1. هر انتشارات دارای شماره خاص خود است.
2. هر کتاب دارای شماره خاص خود است.
3. یک نویسه وارسی که در مبنای یازده خواهد بود و در اصل یک مجموع مقابله‌ای (Checksum) از تمام شناسه‌است. به‌وسیلهٔ این نویسه می‌توان صحت شابک موردنظر را بررسی کرد.

نویسهٔ وارسی با استفاده از روش زیر محاسبه می‌شود :

1. هر یک از نویسه‌های شناسهٔ شابک (از چپ به راست) در وزنی که از ۱۰ تا ۲ بترتیب برای هر یک از آنها در نظر گرفته می‌شود، ضرب می‌گردد.
2. حاصل نتایج ضرب‌ها با هم جمع می‌شود.
3. نویسهٔ وارسی با استفاده از حاصل نتایج ضرب در مبنای ۱۱ تعیین می‌شود (یعنی برای مقدار مجموع حاصلضرب‌های برابر با ۱۰، نویسهٔ X استفاده می‌شود)

مثلاً برای ISBN 964-713-79-7 :

‎

10×9 + 9×6 + 8×4 + 7×7 + 6×1 + 5×3 + 4×4 + 3×7 + 2×9
= 90 + 54 + 32 + 49 + 6 + 15 + 16 + 21 + 18
= 301
مضرب کامل بعدی ۱۱ حاصل «۱۱×۲۸ = ۳۰۸» است
(۷=۳۰۱-۳۰۸) بنابراین نویسهٔ وارسی برابر ۷ است

شابک در ایران :

در سال ۱۳۷۲، با افزایش روزافزون نیاز به استفاده از یک شناسهٔ استاندارد برای کتاب، ایران به به عضویت موسسه جهانی شابک درآمد و شمارهٔ خاص کشور در این شناسه برای کشور ایران، عدد ۹۶۴ تعیین گردید. با استفاده از شناسهٔ ۱۰ رقمی امکان ثبت یک میلیون کتاب در ایران وجود داشته است.