قابلیت ردیابی مواد غذایی

امروزه موضوع قابلیت ردیابی بحث روز سازمانهای بازرسی آبزیان و صنایع شیلاتی در دنیا است . از ژانویه سال 2005 میلادی صنایع غذایی و شیلاتی اتحادیه اروپا و همچنین کشورهای ثالث که خواهان صادرات محصولات خود به اروپا هستند بمنظور انطباق الزامات قانون شماره 178 پارلمان و شورای اروپا مورخ 28 ژانویه 2002 میلادی بایستی این سیستم را اجرا کنند.
قابلیت ردیابی یا Traceability به معنی توانایی ردیابی کردن تعقیب و شناسایی محصول یا محموله مواد غذائی در تمام مراحل تولید فرآوری و توزیع است.
از نظر سازمان استاندارد بینالمللی (ISO )قابلیت ردیابی عبارتست از : توانایی ردیابی کردن تاریخچه محل و کاربرد محصول موردنظر هنگامی که این محصولات بیانگر مبدا محل مواد اولیه و تاریخ فرآوری میباشد. قابلیت ردیابی سلامتی مصرف کنندگان را افزایش میدهد.
قابلیت ردیابی کنترل سریع وآسان محصول را ممکن ساخته و شناسایی همه محصولات را برای مشتریان تضمین می کند.
قابلیت ردیابی توانایی شناسایی همه افزودنیها و مستندات فرآیند را برای محصولات تولیدی کارخانه تضمین می کند. همچنین ابزاری است که بوسیله آن مواد اولیه افزودنیهای غذایی محصولات و بسته بندی آنها در طول زنجیره عرضه ردیابی میشود. در نهایت قابلیت ردیابی یک سیستم کنترلی است.
مهمترین و مرتبط ترین قانون در این خصوص مواد 18 تا 20 قانون EC به شماره 2002/178 است.

ماده 18- قابلیت ردیابی
این ماده الزام ردیابی تمام مواد اولیه ای که قرار است در تهیه مواد غذایی بکار رود و یا انتظار آن میرود که در تهیه مواد غذایی بکار رود را بیان میدارد . این الزام هم شامل تولیدکننده و هم مصرفکننده موادغذائی میباشد. ردیابی باید دارای سیستم مناسبی باشد و اطلاعات آن باید در صورت درخواست مقامات ذیصلاح قابل دسترسی باشد.

جزئیات ماده 18:
1-ردیابی مواد غذایی و خوراک دام و جاندارانی که برای تولید غذا بکار میروند و هرگونه ماده دیگر که قرار است در مواد غذایی استفاده شود و یا انتظار داریم که در تهیه چنین موادی بکار رود باید درتمام مراحل تولید فرآوری و توزیع مورد تصدیق قرار گیرند.
2-متصدیان تجارت مواد غذایی و خوراک دام بایستی قادر باشند تا هر فردی که مواد غذایی از طرف آنها عرضه شده شناسایی کنند ازاینرو چنین متصدیانی بایستی به سیستمها و روشهایی تجهیز شوند که قابلیت ارائه اطلاعات لازم به مقامات ذیصلاح را داشته باشد.
3-متصدیان تجارت مواد غذایی و خوراک دام باید به منظور شناخت سایر مشاغلی که مواد اولیه را تامین میکنند سیستم و روشهایی مناسب داشته باشند. این اطلاعات باید در صورت درخواست برای مقامات ذیصلاح قابل دسترسی باشد.
4-مواد غذایی که در بازار عرضه میشود ویا احتمال عرضه آن در جامعة اروپا وجود دارد . بایستی بطور کافی و مناسب جهت تسهیل امر ردیابی از طریق مدارک مربوطه یا اطلاعات منطبق با نیازهای مرتبط بر چسب گذاری شده باشند.

ماده 19 - مسئولیت متصدیان تجارت مواد غذایی
1-چنانچه متصدیان تجارت مواد غذایی به موردی از عدم انطباق درخصوص تهیه تولید فرآوری و عرضه یک ماده غذایی با الزامات ایمنی بهداشتی برخورد کنند بایستی بلافاصله از بازار و از مرحلهای که کنترل روی نخستین فروشندة مواد غذایی صورت نگرفته برگردانده شود . همچنین بایستی به مقامات ذیصلاح اطلاعرسانی شود و جائیکه احتمال دسترسی به مشتری وجود داشته باشد بایستی برای برگرداندن آن محموله دلایلی ارائه کرده و همچنین در صورت نیاز فراخوانی برای مشتریانی که محصولات قبلا به آنها عرضه شده وجود داشته باشد یعنی جائیکه اقدامات کافی برای محفاظت از سلامت مصرفکننده صورت نگرفته است.
2-متصدی تجارت مواد غذایی که مسئول امور توزیع و فروش هستند بطریقی که بر بستهبندی برچسبگذاری ایمنی و صحت مواد غذایی تاثیر نمیگذارد در محدوده فعالیتهای مربوطه باید به منظور برگرداندن محصولاتی که با الزامات ایمنی مواد غذایی عدم انطباق دارند تدابیری اتخاذ نماید و باید در مشارکت برای ایمنی مواد غذایی بوسیله کسب اطلاعات لازم در خصوص ردگیری مواد غذایی با اقدامات تولیدکنندگان فرآوری کنندگان سازندگان و یا مقامات ذیصلاح در این راستا همکاری نمایند.
3-چنانچه متصدی تجارت مواد غذایی دلیلی بر مضر بودن محصول عرضه شده در بازار به سلامت جامعه داشته باشد بایستی بلافاصله به مقامات ذیصلاح اطلاع دهد . همچنین متصدیان بایستی اقدامات قابل پیگیری بمنظور جلوگیری از بروز مخاطره در سلامت مصرفکننده نهایی را به مقامات ذیصلاح اطلاع دهند و نباید از همکاری افراد (مردم) دربارة انطباق قوانین ملی و قوانین اجرائی با مقامات ذیصلاح در مواردی که این همکاری میتواند خطر ناشی از مواد غذایی را کاهش داده و یا حذف کند جلوگیری کنند.
4-متصدیان تجارت مواد غذایی باید در خصوص اقدامات قابل پیگیری به منظور کاهش بروز مخاطرات از عرضه مواد غذایی که تا بحال وارد زنجیرة توزیع شدهاست با مقامات ذیصلاح همکاری کنند.

ماده 20 : متصدیان و سازندگان خوراک دام
مسئولیتهایی برای متصدیان تجارت خوراک دام
1-اگر متصدی تجارت خوراک دام با موردی از عدم انطباق درتولید و عرضة خوراک دام فرآوری شده تولید شده و یا توزیع شده با الزامات ایمنی خوراک دام مواجه شوند بایستی بلافاصله نخستین اقدام را برای برگرداندن خوراک دام از بازار بکار بسته و پس از آن به مقامات ذیصلاح اطلاع دهد. درچنین شرایطی باید در مورد ماده (3) 15 بطوریکه محموله یا (lot) یا مرسوله الزمات ایمنی خوراک دام را بر آورده نمیسازد آن محموله بایستی از بین برده شود مگر اینکه مقامات ذیصلاح مجاز بدانند متصدی میتواند بطور دقیقی به استفاده کنندگان از خوراک دام دربارة عودت آن اطلاع دهد و درصورت نیاز و ضرورت وقتی سایر اقدامات برای دستیابی به سطح بالای ایمنی و سلامتی کافی نیست فراخوانی از آنها درخصوص محصولاتی که قبلا ارائه شده انجام دهد.
2-متصدی تجارت خوراک دام که مسئول امور توزیع و فروش است و بر بستهبندی برچسبگذاری ایمنی و صحت خوراک دام تاثیرنمیگذارد در محدوده فعالیتهای مربوطه باید به منظور برگرداندن محصولاتی که با الزامات ایمنی خوراک دام عدم انطباق دارند تدابیری اتخاذ نماید و باید در مشارکت به منظور ایمنی مواد غذایی بوسیله کسب اطلاعات لازم در خصوص ردگیری خوراک دام با اقدامات در دست اجرای تولیدکننده فرآوری کننده سازندگان و یا مقامات ذیصلاح همکاری نمایند.
3-متصدی تجارت خوراک دام بایستی بلافاصله در صورت مشاهده مواردی که دال بر وجود عدم انطباق با الزامات ایمنی خوراک دام در خصوص محصول عرضه شده به بازار را به مقامات ذیصلاح یا اطلاع دهد. همچنین متصدیان بایستی اقدامات قابل انجام را به منظور جلوگیری از مخاطرات ناشی از خوراک دامی که آنها عرضه می کنند ویا تابحال عرضه کردهاند با مقامات ذیصلاح همکاری داشته باشند.

ماده 19 و 20 : ایجاد مسئولیت برای شرکت های خاص که بلافاصله بایستی:
-محصولات مضنون با مصرف انسانی را عودت دهند.
-جهت کاهش و یاحذف مخاطره به مقامات صلاحیتدار مربوطه اطلاع دهند و از با آنها همکاری کنند.

ماده 11:
لازم است همه مواد غذایی و خوراک دام وارداتی از کشورهای ثالث صادرکننده به اتحادیه اروپا الزامات این قانون و یا حداقل معادل آن را رعایت کنند. این مهم درسال 2002 تدوین و اطلاع رسانی شده و درسال 2005 به اجرا درخواهد آمد.

قوانین دیگر مرتبط با قابلیت ردیابی:
Directive شماره 95 اتحادیه اروپا سال 2001درخصوص ایمنی محصول که تصریح میدارد : لازم است شرکتها:
-قابلیت ردیابی محصول بسوی مبداء تولید داشته باشند.
-سیستمهایی جهت بازگرداندن محصولات ناسالم داشته باشند.
-مقامات ذی صلاح را آگاه سازند
در اتحادیه اروپا قابلیت ردیابی و سیستمهای بازگرداندن محصول از الزامات متداول دربارة محصولات غذایی هستند. دیگرقوانین اتحادیه اروپا مانند قابلیت ردیابی و سیستمهای فراخوانی محصول خاص نیستند اما اجزای گوناگونی از چنین سیستمهایی در صنایع شیلاتی تنظیم میکنند.
لیست زیر قوانین کامل در این خصوص نبوده ولی جزئیات مثالهایی که با قابلیت ردیابی ارتباط دارند را فراهم می کند.

Directive 93/43 EEC:این دستور در مورد شرایط بهداشتی مواد غذایی بوده و قوانین تجارت موادغذایی از جنبههای بهداشتی و الزامات ضروری برای تمامی توزیع کنندگان و دستاندرکاران موادغذایی را ارائه میدهد.
Directive 91/493 EEC:با توجه به شرایط بهداشتی برای تولید و ارائه در بازار محصولات شیلاتی قوانین دیگری در خصوص شرایط بهداشتی صنعت ماهی فراهم می کند.
Directive 89/396 EEC:براساس این Directive تمامی موادغذایی بوسیله یک شماره محموله مشخص میشوند .یک محموله یا (lot) به صورت زیر تعریف میشود:
گروهی از واحدهای فروش موادغذایی تولیدشده ساخته شده و یا بسته بندی شده در شرایط مشابه وقتی مواد غذایی پیش بستهبندی می شود. این بدین معنی است که برچسبی به بسته چسبانده شده و یا در مورد محصولات غیربستهبندی شده با مدارک همراهی میشود.

Directive 2003/89 EEC: اصلاحیة Directive شماره 13 اتحادیه اروپا درسال 2000, در ارتباط با علائم وجود مواد افزودنی در مواد غذایی که بایستی بوسیله کشورهای عضو تا 25 نوامبر سال 2004 میلادی اجرا شود قانون پیش از آن که محصولات حاوی 25% مواد افزودنی را از شمول قانون معاف کردهبود حذف کرده و برچسب گذاری اجباری برای تمامی ترکیبات افزودنی مخصوصا مواد غذایی که بالقوه پس از مصرف حساسیت ایجاد میکنند نظیر فندق و فرآوردههای دریایی را جایگزین می کنند.
قانون شورای جامعه اقتصادی اروپا به شماره 93/2847مبنی بر تاسیس سیستم کنترل قابل اجرا در سیاست شیلاتی و قانون شورای اتحادیه اروپا بشماره 2371 سال 2002 میلادی مبنی بر حفاظت وبهرهبرداری پایدار منابع شیلاتی مطابق همان سیاست کلی لازم است که تمام شناورهای صیادی بیش از 15 متر (از اول ?انویه سال 2005) بوسیله ماهواره پایش شوند و کشورهای عضو تمامی مدارک و اسناد کامپیوتری در ارتباط با شناسایی موقعیت و اطلاعات مربوط به صید این شناورها نگهداری کنند.
یک بخش اساسی هر سیستم قابلیت ردیابی برچسبگذاری محصول است. الزامات قانونی در مصوبة شورای اتحادیه اروپا به شماره 104 سال 2000 درخصوص بازارهای مشترک محصولات شیلاتی صید شده از دریا و پرورشی سیاست متعارف شیلاتی با هدف زیر را تشکیل میدهد.
تثبیت بازارها در خصوص این فرآوردهها و وضع کردن علائم مشخص یا الزامات برچسبزنی برای ماهیانی که به مشتری فروخته میشود.
این مطلب بیانگر این است که طبقه بندی کردن محصولات مشخص و معین شامل ماهی تازه لازم است که با علائم زیر برچسبگذاری شود:
-نام گونه نام لاتین نام معمول
-روش صید در دریا آبهای داخلی یا پرورشی
-مناطق صید سازمان فائو (FAO) مناطق شیلاتی دریایی داخلی و حتی کشوری که فرآورده تولیدی پرورشی است را مشخص کرده است.

قانون کمیسیون اتحادیه اروپا به شماره 2065 سال 2001 میلادی
قانون مفصل وضع شده برای کاربرد قانون شماره 104 سال 2000 میلادی شورای اتحادیه اروپا در ارتباط با اطلاعرسانی مشتریان درباره محصولات شیلاتی و آبزیپروری قانون شورای جامعه اقتصادی اروپا به شماره 2092 سال 1991 میلادی درخصوص تولید ارگانیک محصولات کشاورزی و علائم مربوط به محصولات کشاورزی و مواد غذایی:
این قانون این امکان را بوجود میآورد که قابلیت ردیابی محصولات آبزی پروری ارگانیک در قوانین گنجانده شود.

قوانین غیراتحادیه اروپا درخصوص ردیابی محصول:
در اروپا قابلیت ردیابی بعنوان یک عنصر لازم در قانون ایمنی موادغذایی تلقی میشود در صورتیکه در آمریکا از آن بعنوان یک ابزار در موارد زیر یاد میشود:
-برآوردهکردن اهداف وی?ه ایمنی مواد غذایی
-اثبات آنچه تولیدکننده یا عرضة کنندة محصول دربارة آن ادعامیکند.
مثلا محصول ارگانیک در ایالات متحده تاکید بر این است که قابلیت ردیابی مبدا محصول نبایستی در غیاب (2001 NFPA) مراقبتهای وی?ه ایمنی مواد غذایی اجباری باشد. بحث حاضر بایستی تابحال حل شده است. لیکن علیرغم اختلافات آشکار عقاید درخصوص ردیابی هنوزهم بکارگیری ردیابی به منظور صادرات به آمریکا یک الزام است.
مسئولیت تضمین فرآوردههای دریایی صادره به آمریکا پاسخ به الزامات قانونی است که از اداره دارو وغذا آغاز میشود.
اگرچه سیستمهای حصپ تصدیق شده نیاز صادرات محصولات دریایی به بازارهای آمریکا تحت نظر قانون21FDAو 123CFRاست راهکارهای سالم و بهداشتی فراوری محصولات شیلاتی و واردات آنها
الزام مشخصی جهت اجرای سیستم ردیابی محصول وجود ندارد. لیکن بعنوان بخشی از سیستم HACCP (حصپ) بایستی ارتباطی بین batch (محمولهها) و مدارک فرآوری که میتواند فقط بوسیله ثبت کدهای شناسایی محمولهها روی مدارک فرآوری بدست آید وجود داشته باشد.
بعنوان بخشی از قانون اخیر که به منظور بالابردن امنیت عرضه غذادر پاسخ به حملات تروریستی معرفی شده آمریکا امنیت سلامت عمومی و آمادگی بیوتروریسم وپاسخ قانون 2002 (188-107 PL) را معرفی کرد. این قانون به پنج بخش تقسیم میشود که عنوان سوم حفاظت ایمنی و امنیت تهیه موادغذایی و دارویی که مرتبطترین موضوع با بحث قابلیت ردیابی (Traceability) است.

این بخش دارای شروط زیر است:
بخش 305- ثبت تولیدکنندگان مواد غذایی لازم است متصدی مالک یا موسسه مسئول یک واحد فرآوری داخلی و یا خارجی تا 12 دسامبر سال 2003 مدارک مربوطه را به سازمان FDA ارائه دهد.

بخش 306- تشکیل و نگهداری مستندات ایجاد و نگهداری مدارک برای تعیین تامین کننده و گیرنده بعدی مواد غذایی لازم است مثل (قبلی و بعدی) چنین مدارکی به FDA این اجازه را می دهد که مخاطراتی را که سلامت مصرف کننده را (انسان یا دام) بطور جدی تهدید کرده و یا باعث مرگ میشود شناسایی کند.
این بخش به دلیل آنکه برای شرکتهای علاقمند به صادرات مواد غذایی بازارهای آمریکا را مجبور به اجرای ردیابی داخلی محصولاتشان می کند حائز اهمیت است.
بخش 307 – پیش آگهی لازم برای ارسال مواد غذایی لازم است پیش از ارسال مواد غذایی مراتب به FDA اطلاع داده شود این اطلاع رسانی باید شامل موارد زیر باشد:
- توصیف محصول
- سازنده و حمل و نقل کننده
-پرورش دهنده
- کشور مبدا
- کشوری که کالا از آنجا حمل میشود
- بندری که محصول از آنجا اجازه ورود پیدا می کند
مجموع اطلاعات لازم به روش حمل ونقل بستگی دارد اما نباید از 5 روز فراتر رود و باید حداقل هشت ساعت از زمان ورود آن به بندر باشد.
علاوه بر قوانین FDA دستورالعملهایی را تدوین کرده است که شامل ضمانت شرکت به شرح زیر میباشد:
-راهبرد موثر برای جمعآوری محصولات شکل دار وجود دارد
- مواد ورودی با سفارشاتی که به عرضه کنندگان مشخص فرستاده شده مطابقت داشته باشد.
- عرضه کنندگان تمام مواد اولیه شامل مواد بسته بندی افزودنیها برچسبها و غیره باید شناخته شده باشند ترجیحا مستقل بودن هم مورد ممیزی قرار گیرد.
- کدگذاری و بسته بندی محصولات ورودی بایستی از قبل شناخته شوند و مطابق رسید تائید شود.
- مکان نگهداری و استفاده از تمام مواد اولیه بایستی در تمام مدت حضور در کارخانه ردیابی شود.
- ردیابی محصول نهایی انجام شود.
----------------------------------------------------

برگرفته از سایت اطلاع رسانی شیلات ایران www.shilat.com

گردآورندگان :مرتضی پهلوان یلی/ شهرام صفی یاری